Maatregelen voor biodiversiteit in de bollenteelt

Een groen erf met bomen, struiken en bloemen biedt voedsel en schuilplek voor dieren. Gebruik inheemse beplanting om het erf te vergroenen, dat wil zeggen planten die van nature in de regio voorkomen. Deze planten zijn namelijk het beste aangepast aan de omgeving en andersom zijn vogels en insecten uit de omgeving aangepast op deze planten.  

Poelen, half-verharding, een groene gevel of groen dak zorgen daarnaast ook voor verbeterde waterberging.

Tips

• Het IVN geeft tips voor inheemse beplanting voor verschillende regio's

• Via de website Zelf doen in Zuid-Holland zijn tips te vinden voor erfinrichting 

• Agrarische natuurvereniging Hollands Noorden (Noord-Holland) heeft een handboek Bloeiend erf gemaakt 

• Landschapsbeheer Drenthe zet zich in voor natuurvriendelijk erven via het project Natuurerf 

• Landschapsbeheer Flevoland richt zich specifiek op erfsingels 

• Ook handelsorganisaties en andere bollenbedrijven kunnen hun terrein vergroenen, zie bijvoorbeeld deze website van de provincie Zuid-Holland

Mogelijkheden voor vergoedingen

• Vanuit de provinciale stichtingen Landschapsbeheer en de provinciale Landschappen worden regelmatig projecten georganiseerd van waaruit subsidie beschikbaar is voor het (grootschalig) vergroenen van het erf. Zoek op 'landschapsbeheer' en je eigen provincie (zie bijvoorbeeld Landschapsbeheer Drenthe)

• Provincies stellen regelmatig subsidieregelingen open voor het vergroenen van erven:

  • Zuid-Holland

  • Noord-Holland

  • Drenthe

  • Flevoland

• Agrarische natuurverenigingen voeren regelmatig projecten uit t.b.v. erfvergroening. Bij ANV Hollands Noorden (Noord-Holland) bijvoorbeeld kan je een erfscan aanvragen.

• Voor maatregelen die betrekking hebben op het vasthouden van water zijn er subsidiemogelijkheden vanuit de waterschappen. Zie bijvoorbeeld de website van Hoogheemraadschap Holland Noorderkwartier

Naar boven

Bij verblijfplaatsen voor dieren kan gedacht worden aan vogelhuisjes (o.a. nestkasten voor huiszwaluw en gierzwaluw), vleermuiskasten en insectenhotels of -wanden. Voor de laatste categorie is het extra van belang dat er voldoende nectarhoudende planten rond het hotel of de wand staan. Sowieso is het belangrijk dat er voldoende voedsel- en schuilmogelijkheden rond de verblijfplaats zijn, zie daarvoor ook Maatregel 1, Groen erf.

Tips

• Vogelbescherming Nederland biedt veel tips voor het ophangen van nestkasten

• Op de website van Bouw Natuurinclusief staan veel factsheets over verschillende soorten vogels en vleermuizen en wat je kan doen om hen te helpen

• Uitgebreide informatie over insectenwanden en bijenhotels is te vinden in dit document van EIS Kenniscentrum Insecten

Mogelijkheden voor vergoedingen

Omdat de kosten voor verblijfplaatsen relatief laag zijn, zijn subsidiemogelijkheden beperkt. Soms voeren gemeenten, provinciale stichtingen Landschapsbeheer of agrarische natuurverenigingen projecten uit waarbij nestkasten uitgedeeld worden. Neem daarvoor contact op met de desbetreffende gemeente/organisatie in je regio voor de mogelijkheden.

Naar boven

Door de sloot gefaseerd te schonen en de slootkant gefaseerd te maaien blijven er voldoende planten staan die beschutting bieden voor dieren. Bovendien leidt intensief schonen van de sloot tot meer algen of kroos. Bij het maaien en verwijderen van waterplanten kan een maaikorf of ecoreiniger gebruikt worden, daardoor worden wortels van van waterplanten zo min mogelijk beschadigd. Voor de slootkanten wordt bij voorkeur een maaibalk gebruikt.

Tips

• Landbouwportaal Rijnland heeft een handboek Levende Sloten voor bollentelers gemaakt. In dit handboek staat ook een hoofdstuk over beheer en onderhoud van sloten.

• Ook Landbouwportaal Noord-Holland geeft tips over (en heeft soms subsidies beschikbaar voor) diverse thema's, waaronder oeverinrichting en -beheer.

• Tips van hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier

Mogelijkheden voor vergoedingen

• Landbouwportaal Noord-Holland geeft tips over (en heeft soms subsidies beschikbaar voor) diverse thema's, waaronder oeverinrichting en -beheer

• Vanuit het agrarisch natuurbeheer zijn diverse pakketten voor natuurvriendelijk slootbeheer beschikbaar, zoals Duurzaam Slootbeheer en Ecologisch Taludbeheer. Raadpleeg voor de mogelijkheden het agrarisch collectief uit je regio:

  • Zuid-Holland: De Groene Klaver

  • Noord-Holland: ANV Hollands Noorden

  • Drenthe: Agrarische Natuur Drenthe

  • Flevoland: BoerenNatuur Flevoland

Naar boven

Inrichting van de sloot met flauwe oevers geeft een rijke oeverbeplanting, biedt leefgebied voor dieren en helpt tegen afspoeling van nutriënten. Deze maatregel is ook in te passen bij sloten langs het erf. Dit dient in overleg met het waterschap te gebeuren.

Het aanleggen van een zogenaamde vooroever of vegetatie-eilandjes kan ook extra groeiplaatsen voor oeverplanten creëren. 

Tips

• Tips van Hoogheemraadschap van Rijnland voor het aanleggen van een natuurvriendelijke oever, inclusief plantenlijst

• Ook Landbouwportaal Noord-Holland geeft tips over (en heeft soms subsidies beschikbaar voor) diverse thema's, waaronder oeverinrichting en -beheer

• In het document Natuurbouwstenen van de provincie Zuid-Holland staan diverse tips voor ecologische slootinrichting, waaronder het aanleggen van een natuurvriendelijke oever en een vooroever

Mogelijkheden voor vergoedingen

• Bij het Hoogheemraadschap van Rijnland zijn subsidiemogelijkheden voor het aanleggen van een natuurvriendelijke oever

• Ook Landbouwportaal Noord-Holland geeft tips over (en heeft soms subsidies beschikbaar voor) diverse thema's, waaronder oeverinrichting en -beheer

• Natuurvriendelijke oevers zijn landschapselementen, voor het aanleggen van deze elementen zijn regelmatig subsidies beschikbaar vanuit de provincies. Raadpleeg de subsidiepagina van je provincie voor de mogelijkheden:

  • Zuid-Holland

  • Noord-Holland

  • Drenthe

  • Flevoland

• Vanuit het agrarisch natuurbeheer is het pakket Natuurvriendelijke oever beschikbaar. Raadpleeg voor de mogelijkheden het agrarisch collectief uit je regio:

• Zuid-Holland: De Groene Klaver

• Noord-Holland: ANV Hollands Noorden

• Drenthe: Agrarische Natuur Drenthe

• Flevoland: BoerenNatuur Flevoland

Naar boven

Een kruidenrijke akkerrand is een akkerrand ingezaaid met een bloemenmengsel. Afhankelijk van de soorten in het mengsel biedt deze voedsel voor bestuivers als bijen en hommels, maar ook andere insecten. Akkerranden bieden ook voedsel en schuilplek voor vogels en andere dieren. Houd de akkerrand mest- en spuitvrij.

Een akkerrand kan natuurlijke plaagbestrijders aantrekken als gaasvliegen en lieveheersbeestjes. Ook loopkevers die (onkruid)zaden eten en larven van bladluizen komen voor in akkerranden. Wanneer dit het hoofdzakelijke doel van de rand is, wordt een dergelijke rand ook wel FAB (functionele agrobiodiversiteit) rand (of strook/blok) genoemd.

Tips

• Op de website www.groenwijzer.nu staat uitgebreide informatie over plantensoorten die kunnen helpen bij natuurlijke plaagbestrijding

• Er wordt volop geëxperimenteerd met akkerranden en natuurlijke plaagbestrijding in de bollenteelt. Lees bijvoorbeeld dit rapport over FAB randen in de lelieteelt

• Agrifirm heeft een speciale pagina over akkerrandmengsels en tips voor het aanleggen van meerjarige akkerranden

• Agrarische natuurverenigingen hebben veel kennis in huis over bloemenmengsels. In de Bollenstreek bijvoorbeeld kan agrarische natuur- en landschapsvereniging Geestgrond tips geven voor bloemenmengsels

Mogelijkheden voor vergoedingen

• Door de akkerrand mest- en spuitvrij te houden, wordt ook voldaan aan één van de conditionaliteiten van het Gemeenschappelijk landbouwbeleid (GLB), namelijk aan GLMC 4 (Bufferstroken langs waterlopen). Voldoen aan deze conditionaliteiten is een voorwaarde om voor de basispremie en eco-regelingen vanuit het GLB in aanmerking te komen, en voor het agrarisch natuurbeheer (zie voor het laatste punt hieronder).

• Vanuit het agrarisch natuurbeheer is het beheerpakket Kruidenrijke akkerrand beschikbaar. Raadpleeg voor de mogelijkheden het agrarisch collectief uit je regio:

  • Zuid-Holland: De Groene Klaver

  • Noord-Holland: ANV Hollands Noorden

  • Drenthe: Agrarische Natuur Drenthe

  • Flevoland: BoerenNatuur Flevoland

Naar boven

Een heg of haag bestaande uit inheems struiken en bomen biedt voedsel en schuilplek voor dieren. Omdat de houtige gewassen jaarrond blijven staan, biedt een heg of haag ook overwinteringsplekken voor natuurlijke plaagbestrijders in de strooisellaag, onder schors van stammetjes, of in de bodem. 

Over het verschil tussen een heg of haag zijn de meningen nog wel eens verdeeld. Over het algemeen wordt met een heg een meer wilde variant bedoeld die minder vaak gesnoeid wordt, een haag zou strakker vormgegeven zijn en jaarlijks gesnoeid worden.

Tips

• ANLV Geestgrond heeft in de periode 2017-2023 vijf kilometer heg aangeplant in de Bollenstreek, in het kader van een project voor de patrijs

• ANV Hollands Noorden geeft tips voor aanleg en beheer van een partrijzenhaag

• Over de vele voordelen van heggen heeft landschapsonderzoeker Kenneth Rijsdijk een boeiend en informatief boekje geschreven: Heg - Een behaaglijk landschap voor mens en natuur

Mogelijkheden voor vergoedingen

• Een heg of haag is een landschapselement, voor het aanleggen van deze elementen zijn regelmatig subsidies beschikbaar vanuit de provincies. Raadpleeg de subsidiepagina van je provincie voor de mogelijkheden:

  • Zuid-Holland

  • Noord-Holland

  • Drenthe

  • Flevoland

• Door de heg of haag mest- en spuitvrij te houden, wordt ook voldaan aan één van de conditionaliteiten van het Gemeenschappelijk landbouwbeleid (GLB), namelijk aan GLMC 8 (4% niet-productief bouwland). Voldoen aan deze conditionaliteiten is een voorwaarde om voor de basispremie en eco-regelingen vanuit het GLB in aanmerking te komen, en voor het agrarisch natuurbeheer (zie voor het laatste punt hieronder).

• Vanuit het agrarisch natuurbeheer zijn de beheerpakketten Knip of scheerheg en Struweelhaag beschikbaar. Raadpleeg voor de mogelijkheden het agrarisch collectief uit je regio:

  • Zuid-Holland: De Groene Klaver

  • Noord-Holland: ANV Hollands Noorden

  • Drenthe: Agrarische Natuur Drenthe

  • Flevoland: BoerenNatuur Flevoland

Naar boven

Langs alle waterlopen is het verplicht bufferstroken te hebben om emissies te beperken. Door deze verplichte bufferstroken te combineren met bijvoorbeeld kruidenrijke akkerranden of heggen leveren deze ook een bijdrage aan de biodiversiteit. Een extra brede bufferstrook met groene braak (d.w.z. 'niets doen' behalve niet te intensief maaien) kan door vogels als gele kwikstaart gebruikt worden om voedsel te zoeken.

Tips

• De Toolbox Water geeft tips voor het inrichten van perceelranden als teeltvrije zone, in combinatie met kruidenrijke akkerranden en struweelhagen

• Wat wel en niet mag op een bufferstrook staat op de website van RVO

• Ook op de website van Agrifirm wordt uitgelegd welke activiteiten wel en niet uitgevoerd mogen worden op bufferstroken. Mogelijkheden voor agrarisch natuurbeheer zijn echter niet meegenomen op deze site (zie hieronder)

Mogelijkheden voor vergoedingen

• Door de bufferstrook mest- en spuitvrij te houden, wordt voldaan aan één van de conditionaliteiten van het Gemeenschappelijk landbouwbeleid (GLB), namelijk aan GLMC 4 (Bufferstroken langs waterlopen). Voldoen aan deze conditionaliteiten is een voorwaarde om voor de basispremie en eco-regelingen vanuit het GLB in aanmerking te komen, en voor het agrarisch natuurbeheer (zie voor het laatste punt hieronder).

• Vanuit het agrarisch natuurbeheer zijn de beheerpakketten Kruidenrijke akkerrand en Verbrede bufferstrook beschikbaar. Raadpleeg voor de mogelijkheden het agrarisch collectief uit je regio:

  • Zuid-Holland: De Groene Klaver

  • Noord-Holland: ANV Hollands Noorden

  • Drenthe: Agrarische Natuur Drenthe

  • Flevoland: BoerenNatuur Flevoland

Naar boven

Bloemenstroken kunnen niet alleen als akkerrand aangelegd worden (zie Maatregel 5, Kruidenrijke akkerrand), ze kunnen ook midden in het perceel aangelegd worden. Afhankelijk van de soorten in het bloemenmengsel biedt deze voedsel voor bestuivers als bijen en hommels, maar ook andere insecten. Bloemenstroken bieden ook voedsel en schuilplek voor vogels en andere dieren. Houd deze stroken bij voorkeur mest en spuitvrij.

Een bloemenstrook in het perceel kan natuurlijke plaagbestrijders aantrekken als gaasvliegen en lieveheersbeestjes. Ook loopkevers die (onkruid)zaden eten en larven van bladluizen komen hier voor. Wanneer dit het hoofdzakelijke doel van de strook is, wordt deze ook wel FAB (functionele agrobiodiversiteit) strook genoemd. 

Tips

• Op de website www.groenwijzer.nu staat uitgebreide informatie over plantensoorten die kunnen helpen bij natuurlijke plaagbestrijding

• Er wordt volop geëxperimenteerd met bloemblokken en natuurlijke plaagbestrijding in de bollenteelt. Lees bijvoorbeeld dit rapport over FAB randen en stroken (blokken) in de lelieteelt

• Agrifirm heeft een speciale pagina over akkerrandmengsels en tips voor het aanleggen van meerjarige akkerranden. Deze kunnen ook voor bloemstroken in het perceel gebruikt worden.

• Agrarische natuurverenigingen hebben veel kennis in huis over bloemenmengsels. In de Bollenstreek bijvoorbeeld kan agrarische natuur- en landschapsvereniging Geestgrond tips geven voor bloemenmengsels

Mogelijkheden voor vergoedingen

• Om voor een vergoeding in aanmerking te komen, is vanuit het agrarisch natuurbeheer het beheerpakket Kruidenrijke akkerrand beschikbaar, ook voor randen die dwars over het perceel lopen. Een vereiste is dan wel dat deze mest- en spuitvrij gehouden wordt. Heb je ruimte voor een brede strook (minimaal 0,5 ha en 20 meter breed), dan wordt ook wel gesproken over een bloemblok. Raadpleeg voor de mogelijkheden het agrarisch collectief uit je regio:

  • Zuid-Holland: De Groene Klaver

  • Noord-Holland: ANV Hollands Noorden

  • Drenthe: Agrarische Natuur Drenthe

  • Flevoland: BoerenNatuur Flevoland

Naar boven

Een wintervoedselakker of -veld is een perceel of strook waar granen en andere zaaddragende planten tot ver in de winter blijven staan. Dit biedt voedsel voor vogels in de winter en geeft dekking. Inzaaien kan in de zomer of in het najaar, bijvoorbeeld na de oogst van een voorjaarsbloeier en voor het planten van een zomerbloeier.

Tips

• Inzaaien kan in de zomer of in het najaar, bijvoorbeeld na de oogst van een voorjaarsbloeier en voor het planten van een zomerbloeier

• Een wintervoedselakker kan ook in de gewasrotatie opgenomen worden, zoals op het bedrijf van Huiberts Biologische Bloembollen

• De wintervoedselakker kan in een overhoek (zie ook Maatregel 10, Overhoek) van een perceel ingezaaid worden.

Mogelijkheden voor vergoedingen

• Vanuit het agrarisch natuurbeheer is het beheerpakket Wintervoedselakker beschikbaar. Raadpleeg voor de mogelijkheden het agrarisch collectief uit je regio:

  • Noord-Holland: ANV Hollands Noorden (met pakketvariant afgestemd op bollenteelt)

  • Zuid-Holland: De Groene Klaver

  • Drenthe: Agrarische Natuur Drenthe

  • Flevoland: BoerenNatuur Flevoland

Naar boven

Een overhoek is een deel van het perceel dat niet gebruikt wordt voor de teelt. Dergelijke overhoeken kunnen dienen als een 'stepping stone' (of stapsteen) in het landschap voor dieren. Zij kunnen hier insecten of onkruidzaadjes zoeken. Een overhoek hoeft niet per se ingezaaid of beheerd te worden, maar het heeft een meerwaarde voor biodiversiteit om dit wel te doen. Een overhoek kan dan ingezaaid worden met een bloemen- of grasklavermengsel. Dit soort hoeken zijn ook geschikt om struiken als meidoorn of sleedoorn te planten. Houd de overhoek mest- en spuitvrij.

Tips

• Zie ook de tips bij Maatregel 8, Bloemenstrook in perceel of Maatregel 9, Wintervoedselakker (bij een flinke overhoek)

Mogelijkheden voor vergoedingen

• Als de overhoek voldoende groot is en deze mest- en spuitvrij gehouden wordt, kan deze meetelen als niet-productief bouwland voor conditionaliteit GLMC 8 (4% niet-productief bouwland) van het Gemeenschappelijk landbouwbeleid (GLB). Voldoen aan deze conditionaliteiten is een voorwaarde om voor de basispremie en eco-regelingen vanuit het GLB in aanmerking te komen, en voor het agrarisch natuurbeheer

Naar boven

Verhogen (of aanvullen) van het organische stofgehalte in de bodem is belangrijk voor de bodemgezondheid. Compost, bokashi, vaste mest en groenbemesters stimuleren het bodemleven, verbeteren de bodemstructuur en het waterhoudend vermogen, en de bodemvruchtbaarheid. Composthopen op het land zijn overigens ook een goede foerageerplek voor vogels.

Tips

• Via Landbouwportaal Noord-Holland kan een coachbezoek aangevraagd worden voor advies over duurzaam bodembeheer

• Ook via Landbouwportaal Rijnland kan een coachbezoek aangevraagd worden voor advies over duurzaam bodembeheer

• Begin 2024 is een boek uitgegeven over Bemesting in de Bloembollenteelt, dat o.a. ingaat op het 'waarom' van bemesten, processen in de bodem, verschillende organische meststoffen en stikstof- en fosfaatadviezen

• De bollenacademie heeft een gratis online cursus over de bodem, met daarin modules over organische stof en bemesting, maar ook over bijvoorbeeld ecosysteemdiensten en bodembiologie

• In 2019 heeft NLG Holland een proef uitgevoerd met compost en bokashi op bollenvelden. De (wisselende) resultaten van het eerste jaar staan in dit rapport.

• In dit rapport van Wagenigen UR, dat een overzicht biedt van maatregelen die land- en tuinbouw verbinden met natuur, staat in hoofdstuk 5 de voordelen, kansen en aandachtspunten voor verhoging van bodemorganische stof in de bollenteelt

Mogelijkheden voor vergoedingen

• Vanuit het agrarisch natuurbeheer is het pakket Bodemverbetering op bouwland beschikbaar. Raadpleeg voor de mogelijkheden het agrarisch collectief uit je regio:

  • Zuid-Holland: De Groene Klaver

  • Noord-Holland: ANV Hollands Noorden

  • Drenthe: Agrarische Natuur Drenthe

  • Flevoland: BoerenNatuur Flevoland

Naar boven

Groenbemesters worden al veel toegepast in de bollenteelt om het organisch stofgehalte te verhogen en de bodem te verbeteren (zie ook Maatregel 11, Verhogen organisch stofgehalt). Een mix van verschillende soorten groenbemesters biedt meer variatie en daarmee voedselaanbod voor dieren. Verschillende planten hebben verschillende wortelstructuren en wortelen op verschillende dieptes, wat ook de bodemstructuur ten goede kan komen.

Tips

• NLG Holland heeft een speciale mix van groenbemesters samengesteld

Mogelijkheden voor vergoedingen

• Wanneer erwten of bonen gebruikt worden, kan de gemengde groenbemester mogelijk ook in aanmerking komen voor het pakket Vogelvriendelijke eiwitgewassen vanuit het agrarisch natuurbeheer. Raadpleeg voor de mogelijkheden het agrarisch collectief uit je regio:

  • Noord-Holland: ANV Hollands Noorden

  • Zuid-Holland: De Groene Klaver

  • Drenthe: Agrarische Natuur Drenthe

  • Flevoland: BoerenNatuur Flevoland

Naar boven

In plaats van stro te gebruiken als isolatielaag in de winter voor bloembollen, kan ook een groenbemester als winterrogge ingezet worden. Een groenbemester gebruiken i.p.v. stro draagt bij aan biodiversiteit, verbetert de bodemstructuur en bodemvruchtbaarheid. Winterrogge kan bijvoorbeeld gemengd worden met soorten als winterwikke en wintererwt.

Tips

• Bij voorkeur wordt aan het begin van het groeiseizoen van de voorjaarsbloeiers de groenbemester ondergewerkt in de bodem i.p.v. verwijderd met herbiciden. Hiervoor heeft Huiberts Biologische Bloembollen een speciale mulchmachine ontwikkeld

• Een praktijkproef door HAS Studenten i.h.k.v. Living Lab B7 bij een teler in de Zilk liet zien dat er meer insecten te vinden waren in proefvlakken met een gemengde groenbemester dan in proefvlakken met enkel winterrogge. De isolatiewaarde was vergelijkbaar met die van winterrogge en stro. Het mengsel bestond uit winterrogge, gele mosterd, winterwikke, winter erwt en bladkool

Mogelijkheden voor vergoedingen

• Zie Maatregel 12, Gemengde groenbemester

Naar boven

Bij gereduceerde grondbewerking wordt de grond minder diep geploegd. Niet-kerende grondbewerking valt hier ook onder,. De bodem niet-kerend of ondieper bewerken behoudt het bodemleven en organische stof in de toplaag. Met een eco-ploeg kan geploegd worden tot een diepte van 12 cm. Een ander alternatief is het inzetten van een schijfeg.

Tips

• Via Landbouwportaal Noord-Holland kan een coachbezoek aangevraagd worden voor advies over duurzaam bodembeheer

• Ook via Landbouwportaal Rijnland kan een coachbezoek aangevraagd worden voor advies over duurzaam bodembeheer

• De bollenacademie heeft een gratis online cursus over de bodem, met daarin een module over grondbewerking

• Bekijk hier een filmpje over eco-ploegen door Delphy in bollengrond, waarin de positieve punten en aandachtspunten aan bod komen

Mogelijkheden voor vergoedingen

• Beide Landbouwportalen (Noord-Holland en Rijnland) hebben soms subsidies beschikbaar voor maatregelen, zoals ecoploegen, wanneer een coach het bedrijf bezocht heeft. Houd de websites in de gaten voor de mogelijkheden

Naar boven